افغانستان با نام رسمی جمهوری اسلامی افغانستان (به پشتو : د افغانستان اسلامی جمهوریت) کشوری محصور در خشکی در آسیای میانه است . این کشور حدفاصل آسیای میانه ، جنوب غربی آسیا و خاورمیانه می‌باشد و پایتخت آن کابل است . همسایگان افغانستان ، پاکستان در جنوب و شرق ، ایران در غرب ، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند . سرزمین‌های دربردارنده افغانستان نقطه مرکزی راه ابریشم و مهاجرت انسان‌ها بود . باستان‌شناسان شواهدی از سکونت انسان‌ها تا بیش از ۵۰،۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح به ‌دست آورده‌اند . تمدن شهری ممکن است در این قلمرو در بین ۳،۰۰۰ تا ۲،۰۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شده باشد .
این کشور در محل ژئواستراتژیکی مهمی قرار گرفته که شرق ، جنوب ، غرب و آسیای مرکزی را وصل می‌کند و در طول تاریخ همواره بخشی از کشور ایران محسوب می‌شده . از روزگار باستان ، این سرزمین شاهد فتوحات نظامی بسیاری از جمله توسط اسکندر مقدونی ، شاهنشاهی مائوریا ، مسلمان عرب ، چنگیز خان و دیگران بوده ‌است . همچنین به عنوان منبعی برای سلسله‌های متعددی از جمله دولت یونانی بلخ ، شاهنشاهی کوشان ، هیاطله ، کابل‌شاهان ، سامانیان ، صفاریان ، غزنویان ، سلسله غوریان ، تیموریان و دیگران بود که هر یک امپراتوری خود را تأسیس کردند .
در اواسط قرن هفتم (۶۴۲-۸۷۰) پس از اینکه حمله اعراب به ایران با شکست امپراتوری ساسانی کامل شد ، آن‌ها به سوی شرق امپراتوری فارس هجوم برده و تمامی بخش‌های ایران را در سال ۶۴۲ میلادی شهر هرات را تسخیر کردند . در ۸۷۰، کابل و تمام مناطق افغانستان فعلی (ایران آن زمان) توسط اعراب فتح شدند .
تاریخ سیاسی افغانستان مدرن در قرن ۱۸افم با برخاست قبایل پشتون (که به عنوان اوغان یا افغان در زبان فارسی شناخته می‌شوند) ، زمانی که در سال ۱۷۰۹ میلادی سلسله هوتکی حکومت خود را در قندهار ایجاد کردند ، و به صورت دقیق‌تر ، زمانی ‌که احمد شاه درانی امپراتوری درانی را در سال ۱۷۴۷ ایجاد کرد که پیشرویی از افغانستان امروزی شد .
پایتخت آن در سال ۱۷۷۶ از قندهار به کابل منتقل شد و بخشی از قلمرو آن به امپراتوری‌های همسایه در سال ۱۸۹۳ واگذار شد . در اواخر قرن ۱۹، افغانستان به یک دولت حایل در "بازی بزرگ" بین امپراتوریهای انگلیس و روس تبدیل شد . در تاریخ ۱۹ اوت ۱۹۱۹، پس از جنگ سوم افغان و انگلیس و امضای معاهده راولپندی ، ملت دوباره کنترل امور خارجه خود را از بریتانیا گرفت .
از اواخر دهه ۱۹۷۰ افغانستان جنگ‌های داخلی دنباله‌داری را تحمل کرد که با اشغال‌های دولت‌های خارجی در همانند تهاجم اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۷۹ و تهاجم ایالات متحده در اکتبر ۲۰۰۱ که باعث سرنگونی دولت طالبان شد همراه بود . در دسامبر سال ۲۰۰۱، شورای امنیت سازمان ملل به ایجاد نیروی بین‌المللی کمک به امنیت (آیساف) برای کمک به حفظ امنیت و کمک به دولت کرزی اجازه داد . افغانستان در حال حاضر در عین حال که با شورشیان طالبان سر و کار دارد ، به کندی و با حمایت جامعه بین‌المللی در حال بازسازی است .
نام
واژهٔ افغانستان از دو بخش «افغان» و «ستان» تشکیل شده‌ است . واژهٔ افغان نام مستعار برای پشتون یا پشتو زبان است که توسط فارسی زبانها ابداع شده و پسوند ستان در زبان فارسی به معنای جای یا سرزمین است . واژهٔ افغانستان به عنوان نام یک کشور در سال ۱۳۰۲ هجری خورشیدی (۱۹۲۳) و در قانون اساسی امان‌الله شاه به تصویب رسید . واژهٔ افغان در سال ۱۳۴۳ (۱۹۶۴) و در قانون اساسی تصویبی محمد ظاهرشاه با تعریفی تازه و به معنی همهٔ افراد شهروند کشور افغانستان به‌ کار رفت . با این حال هنوز بیشتر فارسی‌زبانان افغانستان ، واژهٔ افغان را به معنی مردم پشتون به کار می‌برند .
تاریخ
افغانستان ، اگرچه به‌ عنوان یک کشور و یک ملت دارای تاریخی جدید است ؛ اما ، این سرزمین از لحاظ قدمت تاریخی ، یکی از کهن‌ترین کشورهای جهان به‌ شمار می‌رود .
سرزمین افغانستان امروزی بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم محل پیوندگاه تمدن‌های بزرگ جهان بوده و در طول قرن‌ها ، قشرهای پیاپی از هویت‌ها ، فرهنگ‌ها و باورها سرزمینی را که امروزه افغانستان نامیده می‌شود باز شناسانده‌اند . این موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی افغانستان در شکل دادن موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ همچون ایرانی ، یونانی ، بین‌النهرینی و هندی در این کشور نقش مهمی داشته ‌است و میراث فرهنگی باستانی این کشور را ترسیم می‌کند : از پیکره‌های یونانی-بودایی گندها را گرفته تا نگاره‌هایف دیواریف مغاره‌های بامیان و تا نقوش تذهیب و خوشنویسی که زینت‌بخش بناهای دوران نخستین اسلامی هستند .
از عصر پارینه ‌سنگی و طی دوره‌های تاریخی ، مردم افغانستان ، یا همان ایرانیان شرقی باستان ، جایگاه عمده‌ای در معرفی و گسترش ادیان جهانی و نقش مهمی در بازرگانی و داد و ستد داشته و گهکاه کانون مسلط سیاسی و فرهنگی در آسیا بوده‌اند . از این رو افغانستان در طول تاریخ گلوگاه یورش مهاجمین و جهان ‌گشایان بوده که ردپای آن‌ها هنوز در گوشه و کنار این سرزمین دیده می‌شود .
افغانستان کنونی به عنوان جزئی از ایران باستان در طول تاریخ دراز مدت خود شاهد حکومت‌های بسیاری از جمله هخامنشیان ، سلوکیان ، اشکانیان ، ساسانیان ، امویان ، عباسیان ، صفاریان ، سامانیان ، غزنویان ، غوریان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان ، ایلخانان مغول ، تیموریان ، گورکانیان ، صفویه ، و افشاریه بوده ‌است . در سال ۱۱۲۶ احمدشاه درانی که از سرداران نادرشاه افشار بود ، پس از مرگ او بر ناحیه شرقی فلات ایران (خراسان) مسلط شده خود را امیر خراسان خواند  .
افغانستان چندی پس از استقلال ، زیر سلطهٔ بریتانیا درآمد . از زمان استقلال افغانستان در سال ۱۲۹۸، این کشور دو بار توسط امپراتوری بریتانیا اشغال گردید و تا زمان اعلان استقلال آن توسط امان الله خان در ۱۲۹۸ (۱۹۱۹ م.) سیاست خارجی افغانستان زیر نظر مستقیم امپراتوری بریتانیا بود . واژهٔ افغانستان به عنوان نام یک کشور در سال ۱۳۰۲ و در قانون اساسی امان‌الله شاه به تصویب رسید . آغاز پادشاهی امان‌الله شاه در سال ۱۳۰۲ آغاز تاریخ مستقل افغانستان است . تاریخ پیش از این زمان عبارت از تاریخ مشترک افغانستان با ایران است .
آب و هوا
کشور افغانستان ، همچون اغلب کشورهای آسیای میانه محصور در کوهستان‌ها و خشکی‌ها است . بیشتر مناطق این کشور کوهستانی است اما در جنوب و جنوب باختری ، مناطق پستی نیز وجود دارد .
بلندترین نقطه : قله نوشاخ به بلندی ۷٬۴۸۵ متر از سطح دریا
پست‌ترین نقطه : رود آمودریا به بلندی ۲۵۸ متر از سطح دریا
منابع طبیعی
از منابع طبیعی کشور می‌توان به گاز طبیعی ، نفت ، زغال سنگ ، مس ، کرومیت ، طلق (نوعی کانی شفاف به رنگ‌های سفید و سبز و خاکستری) ، سولفات باریم ، گوگرد ، سرب ، روی ، آهن ، نمک طعام و سنگ‌های قیمتی ، اورانیوم و ... اشاره کرد .
محیط زیست
قطع درختان جنگلی توسط قاچاقچیان و انتقال چوب این درختان به کشورهای همسایه و عمدتاً پاکستان باعث نابودی بیش از ۷۰ درصد جنگل‌های این کشور تا سال ۲۰۰۹ شد .
شاید مهم‌ترین مشکل زیست‌محیطی افغانستان خطر نابودی جانورانی مانند پلنگ برفی ، بزهای کوهی ، سمور ، غزال‌های وحشی ، قوچ و ... باشد . این حیوانات بیشتر برای استفاده از پوست‌شان کشته می‌شوند .
از شاخص‌ترین محدودیت‌های زیست‌محیطی این کشور می‌توان به محدویت در دسترسی به منابع آب (مصرف کشاورزی و آشامیدنی) ، چرای بیش از حد دام ، آلودگی هوا و آب ، عدم دسترسی به آب‌های آزاد و ... اشاره کرد . تقریباً در افغانستان سامانهٔ دفع زباله به روش مدرن وجود ندارد .
بلایای طبیعی
از بلایای طبیعی معمول این کشور می‌توان به زمین‌لرزه‌های فراوان (در میان کوه‌های هندوکش) ، سیل و خشکسالی اشاره کرد .
جغرافیای انسانی
پرجمعیت‌ترین شهرهای افغانستان به ترتیب کابل ، قندهار ، مزار شریف و جلال آباد هستند . روابط خویشاوندی و خانوادگی در میان مردم افغانستان بسیار نزدیک و صمیمانه ‌است . در این کشور مسائل حاد میان مردم توسط ریش‌سفیدان و بزرگان حل و فصل می‌شود .
گروه‌های نژادی
گروه‌های نژادی افغانستان عبارتند از : تاجیک ، پشتون ، هزاره ، ازبک ، ترکمن ، اویماق ، بلوچ ، پشه‌یی ، نورستانی ، اسماری (گجر) ، قزلباش‌ها و .... تاجیکها بیشتر در نیمه شمالی کشور و در تمام کشور پراکنده‌اند و هزاره‌ها درمناطق مرکزی کشور زندگی می‌کنند ، همچنین پشتون‌ها در نیمه جنوبی کشور زندگی می‌کنند . قوم بلوچ در جنوب باختری ، قوم‌های ازبک و ترکمن در شمال ، و اقوام نورستانی و پشه‌یی در مناطق مرکزی و شرقی کشور به سر می‌برند .
مذهب
از روی دین‌داری ، ۹۹٪ مردم افغانستان مسلمان هستند که حدود ۸۰-۸۹٪ آنان سنی ، ۱۰-۱۹٪ شیعه و ۱٪ دیگر ادیان هستند . تا دهه ۱۸۹۰، منطقه نورستان به خاطر ساکنین‌اش با نام کافرستان (سرزمین کافرها) شناخته می‌شد . نورستانی‌ها از نژادی متمایز بودند که به باورهای روح‌باوری ، چندخدایی و شمن‌باوری گرویده بودند .
مذاهب دیگری چون هندو و سیک نیز در افغانستان پیروانی دارد . پیش از جنگ‌های ۳۰ سال گذشته ، اقلیتی یهودی نیز در افغانستان و به ویژه شهر هرات وجود داشتند که امروزه بیشتر آنان به اسرائیل رفته‌اند . همچنین بین ۱٬۰۰۰ تا ۲٬۰۰۰ نفر از پیروان مسیحیت در این کشور زندگی می‌کنند .
زبان و خط
ماده شانزدهم قانون اساسی افغانستان زبان‌های فارسی (در گویش رسمی و دولتی دری) و پشتو را زبان‌های رسمی افغانستان اعلام می‌کند و چنین می‌گوید : "از جمله زبان‌های پشتو ، دری ، ازبکی ، ترکمنی ، بلوچی و پشه‌ای ، نورستانی ، پامیری و سایر زبان‌های رایج در کشور ، پشتو و دری زبان‌های رسمی دولت می‌باشند . در مناطقی که اکثریت مردم به یکی از زبان‌های ازبکی ، ترکمنی ، پشه‌ای ، نورستانی ، بلوچی و یا پامیری تکلم می‌نمایند ، آن زبان علاوه بر پشتو و دری ، زبان سوم رسمی می‌باشد و نحوه تطبیق آن توسط قانون تنظیم می‌گردد ." دولت برای تقویت و یافتن همه زبان‌های افغانستان برنامه‌های موثر طرح و تطبیق می‌نماید . نشر مطبوعات و رسانه‌های گروهی به همه زبان‌های رایج در کشور آزاد می‌باشد .
نامداران فرهنگی و هنری
از چهره‌های فرهنگی مشهور افغانستانی می‌توان از مولانا جلال الدین بلخی ، خواجه عبدالله انصاری ، انوری ، عنصری بلخی ، دقیقی بلخی ، امام فخر رازی ، ابوریحان بیرونی ، عبدالقادر بیدل ، امیر علیشیر نوایی ، عبدالرحمن جامی ، رابعه بلخی ، ناصر خسرو ، سنایی غزنوی ، کمال الدین بهزاد ، ملا فیض‌محمد کاتب ، ابوعبید عبدالرحمن محمد جوزجانی ، حمیدی بلخی ، حنظله بادغیسی ، ظهیر فاریابی ، مولانا حسین واعظ کاشفی ، شهید بلخی ، معروفی بلخی ، ابوالموید بلخی ، ابونصر فارابی ، ابواسحاق فارابی ، رحمان بابا ، خوشحال خان ختک ، ابوشکور بلخی ، عشقری ، میرغلام محمد غبار و خلیل الله خلیلی نام برد .